Дүниежүзілік өкпенің созылмалы обструктивті ауруына(ӨСОА)  қарсы күрес

күніне арналған «Еркін тыныс ал!» Ұлттық бағдарламасы (18 қараша және 28 қараша аралығы)

 «Еркін тыныс ал!» ұлттық бағдарламасының негізгі мақсаты мен міндеті Дүниежүзілік өкпенің созылмалы обструктивті ауруына (ӨСОА) қарсы күрес күніне орайластырылған халықтың өкпенің созылмалы обструктивті ауруы туралы хабардар болуын арттыру, зиянды әдеттерге, темекі шегуге, ішімдік ішуге, гиподинамияға және дұрыс тамақтанбауға қарсы тұрақты мінез-құлықты қалыптастыру және алдын алу болып табылады.

Өкпенің созылмалы обструктивті ауруы (ӨСОА) — бұл өмірге қауіп төндіретін, ентігу тудыратын (бастапқы дене жүктемесі кезінде), асқынуға және ауыр ауруға бейім өкпе ауруы.

Жаһандық ауру ауыртпалығын зерттеу деректері бойынша, 2016 жылы әлемде ӨСОА таралуы 251 миллион жағдай деңгейінде болды.

Бағалау бойынша әлемде 3,17 миллион адам осы аурудан 2015 жылы қайтыс болды, бұл осы жылы әлемдегі барлық өлім жағдайларының 5% - ға жуығын құрады.

ӨСОА өлімінің 90%-дан астамы табыс деңгейі төмен және орташа елдерде орын алады.

ӨСОА дамуының негізгі себебі темекі түтіні (темекіні тұтыну немесе қайталама темекі түтінін дем алу нәтижесінде) болып табылады

Басқа қауіп факторларына үй-жайлардағы атмосфералық ауа мен ауаның ластануы, сондай-ақ жұмыс орнындағы түтінмен және шаңмен ауаның ластану әсеріне ұшырауы жатады.

Үй-жай ішіндегі ауаның ластануы әлі тумаған балаларға теріс әсер етуі мүмкін және олардың өмірінде кешірек ӨСОА даму қаупіне ұшырауы мүмкін.

Кейбір жағдайларда ӨСОА ұзақ демікпе ауруымен байланысты  

Көптеген елдерде ересек тұрғындар арасында шылым шегудің таралуының өсуімен ӨСОА таралуының жоғарылау ықтималдығы жоғары.

ӨСОА жазылмайды, алайда емдеу симптомдарды жеңілдетіледі, өмір сапасын жақсартады және өлім қаупін азайтады

Тәуекел факторлары. ӨСОА дамуының негізгі себебі темекі түтіні (екінші темекі түтінін дем алуды немесе пассивті темекі шегуді қоса алғанда) болып табылады. Басқа тәуекел факторлары:

·    үй-жай ішіндегі ауаның ластануы (мысалы, тамақ дайындау және жылыту үшін қатты отынды пайдалану нәтижесінде));

·    атмосфералық ауаның ластануы;

·    жұмыс орындарында шаң мен химиялық заттардың болуы (булану, тітіркендіргіш заттар мен түтіндер);

·    балалық шақтағы төменгі тыныс жолдарының жиі инфекциялары

Мақсаты: студенттердің ғылыми – зерттеу қызметін жандандыру, ӨСОА алдын алу туралы жастар арасында хабардар болу, темекі шегу мәселесіне назар аудару.

Өткізу алгоритмі: берілген тақырып бойынша сахнаны, залды плакаттармен, стендтермен безендіру. Осы тақырыпқа слайдтар мен бейнероликтер көрсетілген компьютерлік технологияларды пайдалану.

Жабдықтар: проектор, ноутбук, лазер, қатысушылардың презентациялары, баяндамалар.

Қорытынды: кері байланыс, сұрақ - жауап.

Қорытынды: темекі шегудің алдын алу және күресудегі ең сенімді құрал – мықты ерік-жігер, жоғары саналы және тәуелділіктен арылудың абсолюттік қажеттігіне сенімділік болып табылады. Темекіні пайдалануды тоқтату денсаулыққа мүлдем қауіпсіз екенін атап өту керек.

ӨСОА – бұл бір нақты ауру емес, өкпеде ауа ағынын шектеуге әкелетін өкпенің созылмалы ауруларын белгілеу үшін қолданылатын жалпылама термин. Бұл шылым шегушінің жай жөтелі емес, жеткіліксіз диагностикаланатын, өмірге қауіп төндіретін өкпе ауруы. ӨСОА негізгі белгілері ентігу немесе ауаның жетіспеу сезімі, қақырықтың артық бөлінуі және созылмалы жөтел болып табылады. Аурудың дамуына қарай күнделікті дене белсенділігі қиындайды, мысалы, баспалдақпен бірнеше сатыға көтерілу.

Емдеу аурудың дамуын баяулатады, бірақ жалпы, ӨСОА уақыт өте келе баяу дамиды. Осыған байланысты, бұл ауру 40 және одан жоғары жастағы адамдарда жиі диагностикаланады. Созылмалы обструктивті өкпе ауруымен күресудің алдын алу шараларының бірі – скандинавтық жүру.

 Бүкіл әлемде және біздің елде скандинавтық жүрістің танымалдығы, соның ішінде, ең алдымен оның қол жетімділігімен байланысты: онымен қарт адамдар да, тіпті жүрек-қантамыр ауруларымен ауыратын адамдар да айналыса алады. Скандинавтық жүру – бұл қарапайым аэробика, яғни ұзақ уақыт біркелкі жүктеме, бірақ төмен қарқындылығы арқасында тіпті төмен адамдар төзімділікті арттыра алады.

Таяқтармен скандинавтық жүру өте пайдалы. Бұл бұлшық етті тиімді жаттықтыруға мүмкіндік береді. Жаяу жүру процесінде тіпті қарапайым жүру, жүгіру немесе велосипедпен жүру кезінде жұмыс істемейтін адамдар да қатысады. Адам жүктеменің өзін әлдеқайда жеңіл сезінеді, ал баяу жылдамдықпен таяқпен жүрудің энергия шығыны баяу жүгіруден кем болмайды. Сонымен қатар, жүгіру кезінде буындарға жүктеме артады және ол жүруден артық жарақат алады.

Скандинавтық жүру:

·      бір мезгілде барлық бұлшық топтарын іске қосуға мүмкіндік береді;

·      омыртқаға, буынға және байламдарға жүктемені төмендетеді;

·      жүрек-қантамыр жүйесін жаттықтырады және өкпе көлемін арттырады;

·      жоғары энергия шығыны есебінен салмақты азайтуға көмектеседі;

·      ұйқысыздық пен көңіл-күймен күресу үшін тиімді;

·      сабақтың уақытын, ұзақтығын және қарқындылығын өз бетінше таңдауға болады;

·      жаттығулар таза ауада өтеді, жылдың кез келген уақытында айналысуға болады

Мақсаты: сұрақтар мен жауаптардың тақырыптық кештері арқылы ӨСОА алдын алу шаралары туралы ақпараттандыруды арттыру, денсаулықты нығайту және сақтау.

Сұрақтар мен жауаптардың үлгісі:

1.      ӨСОА белгілері қандай?

Жауап: өкпенің созылмалы обструктивті ауруы (ӨСОА) — тыныс алудың қиындықтарына әкелетін өкпе аурулары тобының жалпы атауы.

Алдымен ауру симптомсыз өтуі мүмкін, бірақ біртіндеп үдемелі және симптомдар күшейтіледі. ӨСОА ең көп таралған симптомдары қақырықтың көп мөлшері бар тұрақты жөтел ("шылым шегушінің жөтелі" деп аталады), ентігу, әсіресе, дене белсенділігі кезінде, тыныс алу, кеудедегі қысылушылық. Көбінесе, ӨСОА ауыратын науқастар дені сау адамдарға қарағанда суық тиюге және тұмауға бейім. Симптомдардың пайда болу ауырлығы өкпенің зақымдану дәрежесіне байланысты. ӨСОА ауыр нысаны, сондай-ақ бұлшық төзімділіктің төмендеуі сияқты симптомдар тудыруы мүмкін.

2. Гимнастика ӨСОАкезінде көмектеседі ма?

Жауап: физикалық жаттығулар (мысалы, гимнастика) — өкпе ауруларымен ауыратын науқастарды оңалту курсының негізгі компоненттерінің бірі.

Аэробтық жаттығулар (велотренажер, жүру) және жеңіл еркін жаттығулар көңіл-күйді жақсартып, тыныс алудың жетіспеушілігінен туындаған үрейленуді төмендетіп, науқастың өмір сүру сапасын және оның тұрмыстағы дербестігін арттыра алады. Жаттығулар науқастардың психикалық жағдайын қалпына келтіруде маңызды рөл атқарады, себебі тыныс алудың қиындауына байланысты алаңдаушылықты азайтуға көмектеседі.

Сонымен қатар, зерттеулер дене жаттығуларымен айналысатын ӨСОА науқастары когнитивті функцияларға арналған тестілерде ең жақсы нәтижелерді көрсетті, бұл физикалық жаттығуларға байланысты мидың қанмен қамтамасыз етілуінің жақсаруымен түсіндіріледі.

3. ӨСОА асқынған кезде не істеу керек?

Жауап: ӨСОА симптомдары кенеттен өршуі мүмкін — мысалы, көп қақырықпен қоса жүретін жөтелдің күшті ұстамалары, тыныс алудың кенеттен қиындауы, сондай-ақ кенеттен өршуіне байланысты дабыл тудырған ұйқының бұзылуы. Кенеттен өршу кезінде үрейге түспеу маңызды. Емдеуші дәрігер тағайындаған тиісті дәрі-дәрмектерді қабылдау керек. Егер дәрігер оттегі терапиясын тағайындаған болса, оттегіні пайдалану керек. Симптомдарды тыныштандыру және жеңілдету үшін баяу және көлемді тыныс алу керек. Сығылған еріндер арқылы тыныс алу техникасын қолдану ұсынылады, ол кезде тыныс алу мұрын арқылы, ал баяу тыныс алу — түтікке созылған еріндер арқылы жүргізіледі.

Мұндай тыныс алу кезінде науқас көп оттегі алады, сонымен қатар бұл тыныс алу техникасы тыныштандыруға мүмкіндік береді. Егер жағдайы жақсармаса, дәрігерге көріну қажет.

4. Демікпе мен ӨСОА қалай байланысты?        

Жауап: демікпе мен ӨСОА көріністері жиі ұқсас және бұл аурулар әрқашанда ажырата алмайды. Дегенмен, бұл патологиялардың себептері мен емі бірдей емес.

Екі ауру үшін ортақ симптомдар жөтел мен ентігу болып табылады. Алайда, ӨСОА үшін қақырықтың мол бөлімі бар таңертеңгілік жөтел тән, ал демікпе үшін — бронх-өкпе обструкциясынан туындаған ысқылайтын тыныс алу және кеудедегі, әсіресе, түнде қысу сезімі. Демікпенің дамуындағы маңызды орын иммундық құрауыш болғандықтан, демікпемен ауыратындар жиі иммундық жүйенің бұзылуымен байланысты түрлі аурулар болады — мысалы, аллергиялық ринит және экзема.

ӨСОА бірінші кезекте темекі шегумен байланысты, ал демікпеден темекі шегушілер де, темекі шекпейтіндер де зардап шегеді (Шылым шегу ауруды ауырлатады, және көбінесе темекі шегушілер екі ауруданда зардап шегеді).

5. Темекі шегуден бас тарту үшін не себеп болуы мүмкін?

1. Сіз тек темекі шегумен ғана айналыса алатын адам емессіз. Жаяу серуендеу немесе бірнеше рет терең дем алу жақсы. Салдары үлкен әсер береді.

2. Сізді алаңдатқан кезде темекі пайдаланасыз. Жанжалды жағдайларды уақытында шешуге тырысыңыз.

3. Маңызды шешім қабылдау үшін оны жан-жақты ойластыру керек, ал темекі шегу алаңдатады және мәселеге назар аударуға мүмкіндік бермейді.

4. Сіз темекі сапасы мен санын байқамай, талдаусыз темекі шегесіз. Темекі алған сайын, өзіңізге сұрақ қойыңыз: ал мен темекі шеккім келеді ме?  Сіз темекіні жиі қажет етпеуіңізден, таң қаласыз.

Егер темекі шегу – әр адамның еркін таңдауы болса, онда оның қоғам мен жақындар алдындағы міндеті – қоршаған ортаның денсаулығына зиянды азайту. Темекі шекпейтіндердің ешқайсысы өзінің еркіне қарсы пассивті темекі шегушінің болмауын, ал одан да жақсырақ — темекіні пайдаланудан бас тартып, өз денсаулығын қорғауын қаматамасыз ету қажет.