Қант диабетімен күрес халықаралық күніне арналған «Диабет бақылауда»

  ұлттық бағдарлама концепциясы (14 қараша)

Бағдарламаның негізгі мақсаты болып қоғамның назарын диабеттен пайда болған және оның асқынуынан пайда болған мәселенің өзектілігіне аудару, тұрғындардың өз денсаулықтарына жауапкершіліктерін арттыру, қант диабетінің уақытылы айқындалуы; жергілікті атқарушы ұйымдардың назарын аудару, ҒТМ және басқалардың қант диабетінің алдын алу сұрақтарын шешуге назарларын аудару.

Диабет - асқазан асты безі инсулинді жеткіліксіз өндіргенде пайда болатын бұл созылмалы ауру (бұл, қандағы қант немесе глюкозаның құрамын реттейтін гармон) немесе ағза өзі өңдеген инсулинді тиімді қолдана алмағанда.

Бағалау бойынша, 2014 жылы диабетпен бүкіл әлемде 1980 жылғы 108 миллионнмен салыстырғанда 422 миллион ересек адам ауырған. Диабетпен аурудың глобальды деңгейі 1980 жылдан бастап  (жасқа қарай стандарттау) екі еселенді, 4,7% дан 8,5% ға ересек тұрғындар арасында жоғарлады. Бұл қатар жүретін артық салмақ немесе семіру сияқты қауіп факторларының жоғарлауын айқындайды. Диабетпен ауратын адамдардың көпшілігі 2 түрлі диабетпен бар, бұрынырақ 2 түрлі диабет тек ересек адамдар арасында байқалатын, бірақ қазір ол балаларды да зақымдайды.

Әрбір адам білуге тиіс, дұрыс тамақтану арқасында, денелік белсенділікке, қалыпты дене салмағын ұстау, темекі мен алкогольді қабылдаудан бас тартқанда диабетпен аурудың алдын алуға, оның пайда болу қаупін азайтады.

Сау тұрғындарды қалыптастыруда балалар мен жасөспірімдерде диабеттің уақытылы алдын алу, ауруды ескерту маңызды болып табылады.

Ата-аналарға диабеттің алдын алуды ертерек бастауды ескеру керек.Балалар әдетте белсенді, қуатты болады, сондықтан оларда мазасыздарда дами бастаған алғашқы белгілерді байқамау қиын.Жиі былай болады, кез-келген бала емделуді жақсы көрмейді, сондықтан ата-анасына өзінің ауруы туралы айтпайды. Қант диабетінің алдын алудың назар аударарлық  біраз ұсыныстары бар:

·     Күн тәртібін сақтау;

·    Дұрыс рационалды тамақтануды ұйымдастыру. Ас қабылдау күніне 3 реттен кем болмауы керек. Баланың рационына баяу көмірсутектерді қосу ұсынылады: жапырақты көкөністер, ал тәттілермен, конфеттер, шоколадтар, тәтті тоқаштар қанты көп қатты газдалған сусындарды артық қолданбау қажет. Бәрі саналы санда болуы керек.

Егер сізге балаңыз қауіп тобына кіретіні немесе қандағы қант деңгейінің  құрамы мәселелері бар екені белгілі болса, ол сезінуге жақсы әсер етпейтіні сізге жаңалық емес:

·    ретті дене жүктемесі. Компьютер ойындарының орнына бірлескен таза ауадағы белсенді ойындар тамаша вариант болып саналады;

·   ас мәзірінде көкөністердің, жемістердің, жаңғақтардың, бұршақ тұқымдастардың болуы;

·   иммунитеттің жоғарлауы;

·   стресстерден алшақтау (баланы жанұядағы жанжалдардан және оны қатты қобалжудан қорғаңыз);

·   шылымға тиым салу. Бұл жасөспірімдерге қатысты, олар өзін көрсету мақсатында темекі шегуді бастаулары мүмкін, ал ол жас ағзаға міндетті түрде зиянын тигізеді. Сондай-ақ ағзаға түсетін никотин диабеттің дамуына және оның кейінгі асқынуларына әсер етеді;

·     тұрғылықты мекен жай бойынша емханада кезеңді қаралулардан өту. Әсіресе, ол жақын туыстары арасында қант диабетімен ауратын адамдар бар болса өзекті.

Құрметті ата-аналар, қант диабетін балалар мен жасөспірімдер арасында ерте алдын алу аурудың алдын алуға және оның пайда болуы қаупін төмендетуге көмектесетінін ескертеміз.

Сонымен, жасөспірімнің рационы қандай болуы керек?

Ақуыз

Тамақтанудағы ақуыздар жасөспірімнің өсуі мен дамуы үшін өте маңызды. Жасөспірімнің денесінде бұлшық етті құруға, қалпына келтіруге және қолдауға көмектеседі. Орташа алғанда күніне 45-60 г ақуыз қажет. Ақуыз ет, балық, саңырауқұлақтар, бұршақ, сүзбе, асқабақ тұқымы, какао ұнтағы, бұршақ және ірімшікте кездеседі.

Көмірсулар

Көмірсулар – жасөспірім үшін өте маңызды энергия көзі. Қарапайым көмірсулар қарапайым құрылымы бар, соның арқасында ағзада тез өңделеді (торттарда, пирожныйдарда, қант пен джемдерде болады). Күрделі көмірсулар ұзақ уақытқа энергияны қамтамасыз етеді. Сондықтан, таңғы астан кейін, жасөспірім түскі асқа дейін аштықты сезінбейді.

Баланың рационында күрделі көмірсулар көп және қарапайым көмірсулар аз болуы керек.

Калория

Егер калория күн бойы жағылғанынан артық болса, артық салмақ пайда болады. Белсенділік бірдей болғанда, ұлдарға қыздарға қарағанда калория көп керек. Жасөспірімдер қозғалыссыз өмір салтын ұстамауы, спортпен айналысуы маңызды. Бұл – әрі калория шығыны, әрі бүкіл ағзаның денсаулығы.

Темір

Темірді дұрыс тұтынбау анемия мен шаршауға әкелуі мүмкін. Негізінен темір бұлшықетке оттегінің берілуі, мидың дұрыс жұмыс істеуі және аурулармен күресу үшін иммундық жүйенің дамуы үшін жауап береді. Жасөспірім бала күніне 10 мг темір, ал қызға, етеккір шығындарын өтеу үшін, 15 мг темір қажет. Темір итмұрын, анар, шырғанақ, брокколи қырыққабаты, түсті қырыққабаты, брюссель, апельсин, хрен және шпинатта бар.

Кальций

Кальций тапшылығы сүйектің әлсіреуіне әкеледі. Жасөспірімнің  тамағында жаңғақтар, сүзбе, үрме бұршақ, қаймақ, сарымсақ, сұлы, бұршақ, арпа жармасы, кілегей және брынза сияқты азық-түліктер болуы керек.

Нысаналы топ ересек тұрғындар 30-дан 64 жасқа дейін

Дене жаттығулары

Бұл тамақтану пирамидасының ең үлкен ұяшығы физикалық жаттығулар бар ұяшықты алады. Салауатты өмір салты үшін, әсіресе қант диабетімен ауыратын науқастар үшін жеткілікті дене жүктемелері қажет: олар инсулинге сезімталдықты айтарлықтай жақсартады. Дене белсенділігі артық салмағы бар адамдарға да маңызды.

Сұйықтықпен қанығу

Сұйықтықтың жеткілікті мөлшерін қабылдау маңызды. Жалпы, күніне 1,5 литр ішу ұсынылады: су, кофе, шай, көкөніс сорпасы және т. б. Бұл сусындар қандағы глюкоза құрамына ешқандай әсер етпейді және калория жоқ (қоспасыз).

Дәнді және картоптан жасалған өнімдер

Бұл азық-түлік тобы крахмал түріндегі көмірсулардың көп мөлшерін қамтиды. Бұл топ жасушалы, суда еритін витаминдерге (әсіресе В1 витамині сияқты) және минералдарға (калий, темір және т.б.) бай. Тұтас астықтан жасалған өнімдерді тамаққа қолданған жөн. Мұндай өнімдердегі майдың мөлшері аз. Бұл ұяшық өте кең, сондықтан мұндай өнімдер біздің рационымызда көп болуы керек

Көкөністер

Көкөністерде көмірсулар мен майлар аз. Бірақ көкөністер басқа маңызды элементтерге бай: витаминдерге (әсіресе В және С), минералдар мен клетчатка, бұл біздің ағзамыз үшін өте маңызды. Біздің тамақтануымыз әр түрлі болуы керек, себебі ешқандай көкөністе барлық қажетті қоректік заттар толықтай жоқ. Түсті қырыққабат С витаминіне бай, бірақ онда темір аз, шпинатта керісінше, темір көп, бірақ С витамині аз. Күн сайын 300 г көкөністерді жеуге кеңес беріледі

Жемістер

Жемістерде көмірсулар (әсіресе, фруктоздар) көп, олар сондай-ақ жасушалы, дәрумендер мен минералдарға бай. Жемістер мен көкөністер өзара алмастырылатын өнімдер болып табылмайды, өйткені құрамында әртүрлі қоректік заттар бар. Ұсынады Күніне олардың құрамындағы көмірсуларды ескере отырып, 2-3 жеміс-жидек жеген жөн.

Сүт өнімдері

Сүт құрамында лактоза, немесе сүт қанты, яғни көміртегі бар. Қант суда ерігендіктен, сұйық өнімдерде көп көмірсулар бар. "Құрғақ" сүт болса, онда аз қант. Ірімшікте, мысалы, көптеген майлар мен ақуыздар бар, бірақ көмірсулар көп емес. Сүт өнімдеріндегі майлар тұтынуға ұсынылмайды. Майсыздандырылған немесе жартылай майлы өнімдерге артықшылық беру керек. Сүт өнімдері — В2 витамині мен кальцийдің маңызды көзі. Күніне 2-3 сүт өнімі мен ірімшік бөлігін жеуге кеңес беріледі.

Ет, балық, жұмыртқа және оларды алмастыратын өнімдер

Бұл азық-түлік тобы – ақуыздардың негізгі көзі. Сондай-ақ, ақуыз бұршақ және жаңғақта бар. Бірақ егер ет пен балықта аз көмірсулар болса, онда бұршақ пен жаңғақ құрамындағы көмірсулардың деңгейі жеткілікті. Панировкада дайындалған азық-түліктің құрамында крахмал бар екенін ұмытпаңыз. Витаминдер мен минералдардың құрамына келетін болсақ, бұл өнімдер бір-бірінен ерекшеленеді. Және тағы да қайталаймыз, тамақтану рационы әр түрлі болуы керек. Ет, мысалы, балыққа қарағанда темірге бай.

Соя мен балықтан басқа, осы топтағы майлар қаныққан (патогенді) типке жатады, осыған байланысты оларды пайдалануды шектеу қажет.

Майлар

Майлар өсімдік майларының барлық түрлерінде, маргарин мен сары майда болады. Дұрыс тамақтану режимінде майлардың жалпы саны (кішкентай ұяшықта) шектелуі тиіс! Дұрыс таңдау жасау маңызды: қанықпаған майларға артықшылық беру керек (олар өсімдік майларында, теңіз өнімдерінде және т.б. бар). Азық-түліктің бұл ұяшығында көмірсулар жоқ.

Қалдық топ

Қалдық топ көптеген сүйікті өнімдерден тұрады: кондитерлік өнімдер, печенье, бәліштер, алкогольді сусындар, кола және т.б. Бұл өнімдердің энергетикалық құндылығы өте үлкен (осы өнімдерді пайдалану кезінде артық салмағы бар адамдарға әсіресе мұқият болу керек). Керісінше, оларда витаминдер мен минералдар өте аз. Бұл өнімдердің басым бөлігі көптеген майлар мен көмірсулардан тұрады, бұны қант диабеті бар кез келген пациентке ескеру қажет.

Қантпен тәттілендірілген өнімдерді тамаққа жеуге болады, бірақ қандағы глюкоза мөлшерін қадағалау керек.

Қант диабеті мен басқа да аурулардың алдын алу мақсатында аурудың алдын алуға, ерте анықтауға және алдын-алусына бағытталған скринингтік тексеруден өту қажет. Скрининг адамда диабет бар ма және мәселе қаншалықты маңызды екенін анықтайды. Стандартты критерийлерді пайдалана отырып, жекелеген диагностикалық тесттер соңғы диагноз қою үшін скринингтің оң нәтижелері кезінде қажет.

Денсаулық сақтау министрінің бұйрығына сәйкес, скрининг 40 жастан асқан адамдарға ұсынылды. Тұрақтылық: әр екі жыл сайын.

Қант диабеті – эндокриндік жүйеде бұзылулар аясында пайда болатын ауру. Оған созылмалы қандағы қант мөлшері тән. Ауру кез келген жаста диагностикаланады, бірақ, көбінесе, ол 40 жастан асқан адамдарда жиі ұшырасады.

Қарт адамдардың қант диабетінің ерекшеліктері: оның ағымдары тұрақты және жеңіл емес. Бірақ ауруға тән белгісі – бұл зейнеткерлердің басым көпшілігінде кездесетін артық салмақ.

Қартайған кезде денсаулықтың көптеген проблемалары болғандықтан, семіздікке аз көңіл бөлінеді. Алайда, аурудың ұзақ және жасырын ағымына қарамастан, оның салдары өлімге әкелуі мүмкін.

Диабеттің екі түрі бар:

1.  Бірінші түрі – инсулин тапшылығы кезінде дамиды. Көбінесе, жас адамдарда диагностикаланады. Бұл инсулинге тәуелді диабет, ол ауыр түрде өтеді. Бұл жағдайда емнің болмауы – диабеттік комаға әкеледі және диабетик өлуі мүмкін

2.   Екінші түрі – қандағы инсулин артық болғанда пайда болады, бірақ гормонның осындай мөлшері глюкоза деңгейін қалыпқа келтіру үшін жеткіліксіз. Аурудың бұл түрі негізінен 40 жастан кейін пайда болады.

Қарт және егде жастағы адамдарда қант диабеті тұқым қуалайтын бейімділікке байланысты. Аурудың пайда болуына ықпал ететін екінші фактор артық салмақ болып саналады.

Сондай-ақ, патологияның пайда болуына ұйқы безінің жұмысындағы проблемалар әкеледі. Бұл ішкі секреция бездерінің, обыр немесе панкреатиттер қызметінің бұзылуы болуы мүмкін.

Сонымен қатар, эндокриндік бұзылулар жиі жүйке стресстерінен кейін пайда болады. Себебі, статистикаға сәйкес, эмоциялық күйзеліспен қатар жүретін қарт адамдарда екінші типтегі диабеттің пайда болу ықтималдығын арттырып қана қоймай, оның ағынын да қиындатады.

Зияткерлік еңбекпен айналысатын емделушілерде глюкозаның жоғары деңгейі жұмысы дене қызметімен байланысты емделушілерге қарағанда анағұрлым жиі байқалады.

Клиникалық көрініс және асқынулар

40 жастан асқан адамдарда диабеттің жалпы белгілері-бұл:

1.     көрудің әлсіреуі;

2.      қышу және тері жамылғысының құрғауы;

3.      құрысулар;

4.      үнемі шөлдеу;

5.       аяқтың ісінуі;

6.      жиі зәр шығару.

Алайда диагнозды растау үшін барлық белгілердің болуы міндетті емес. 1 немесе 2 симптомдары жеткілікті

2 типті қант диабеті зейнеткерлік жастағы емделушілерде жиі көрудің қатты нашарлауы, шөлдеу, әлсіздік және жараның ұзақ емделуі байқалады.

Қант диабетінің жиі асқынуы – бұл::

·      іріңдеу;

·      көрудің нашарлауы (катаракта, ретинопатия);

·      жүрек ауруы;

·       ісіну;

·       зәр шығару жолдарының жұқпалы аурулары.

Диабеттің тағы бір қауіпті салдары – бүйрек жеткіліксіздігі. Сонымен қатар, жүйке жүйесі зақымдануы мүмкін, бұл нейропатияның пайда болуына әкеледі.

Бұл жағдайға ауырсыну, аяқтағы қызу және олардың сезімталдығын жоғалту сияқты симптомдар тән.

Диагностика және дәрі-дәрмекпен емдеу

Қарт адамдардың қант диабетін диагностикалау өте қиын. Бұл қандағы глюкозаның мөлшері жоғары болғанда да, зәрінде қант мүлдем болмауы мүмкін.

Сондықтан қартайған жас адамды жыл сайын тексеруге міндеттейді, әсіресе, атеросклероз, гипертония, ЖИА, нефропатия және терінің іріңді аурулары мазаласа. Гипергликемияның болуын белгілеуге 6.1 – 6.9 ммоль/л көрсеткіштер мүмкіндік береді, ал глюкоза төзімділігінің бұзылуына 7.8-11.1 ммоль/л нәтижелерін көрсетеді.

Үлкен жастағы емделушілерде диабетті емдеу – бұл өте күрделі міндет, өйткені оларда басқа созылмалы аурулар мен артық салмақ бар. Сондықтан жағдайды қалыпқа келтіру үшін дәрігер науқасқа түрлі топтардағы әр түрлі дәрі-дәрмектерді тағайындайды.

Дұрыс тамақтану және алдын алу шаралары

Егде жастағы қант диабеті белгілі бір рационды сақтауды талап етеді. Диетаның басты міндеті – арықтау. Ағзаға майлардың түсуін азайту үшін адам төмен калориялы тамақтануға көшуі керек.

Сонымен, науқас рационды жаңа піскен көкөністермен, жемістермен, ет пен балықтың майсыз сұрыптарымен, қышқыл сүт өнімдерімен, жармалармен байытқан жөн. Олар тәттілер, бәліштер, сары май, сорпалар, чипсілер, тұзды тағамдар, ысталған өнімдер, алкоголь және тәтті газдалған сусындардан бас тартуы керек.

Сондай-ақ қант диабеті кезінде диета ұстап, күніне кемінде 5 рет аз мөлшерде тамақ ішуді білдіреді. Кешкі ас ұйқыдан 2 сағат бұрын болуы керек.

Дене белсенділігі – зейнеткерлерде диабет дамуының алдын алу. Спортпен тұрақты шұғылданғанда келесі нәтижелерге жетуге болады:

1.      АҚ деңгейін төмендету;

2.      атеросклероздың пайда болуының алдын алу;

3.      ағза тіндерінің инсулинге сезімталдығын жақсарту

Алайда, жүктемелер пациенттің көңіл-күйіне және оның жеке ерекшеліктеріне байланысты таңдалуы тиіс. Таза ауада 30-60 минут бойы серуендеу, жүзу және велосипедпен жүру тамаша нұсқа болады. Сондай-ақ, таңғы жаттығу жасауға немесе арнайы гимнастика жасауға болады.